Relaziun d’ativité por l’ann 2012

I arati de podëi dì cun ligrëza y sodesfaziun che l’ativité portada inant dai mëmbri dl Consëi dla Uniun di Ladins à inće l’ann passè albü n cer’ pëis por le svilup dl lingaz y dla cultura. Al é gnü dè fora na bela compëda de publicaziuns nöies y n valgönes d’atres é gnüdes arjignades cà da podëi stampè tl 2013. Laprò él inće gnü metü a jì de plü manifestaziuns che à fat rové adöm cotan de jënt y che i à dër plajü. Sciöche dagnora àn ciarè de tignì tler dan dai edli les finalitês preodüdes dal statut dla Uniun: al é gnü portè inant la cultura y le lingaz a düć i livì, tignin cunt de vigni grup d’eté, di jogn y di manco jogn. Insciö àn porvè de publiché libri adatà ai mituns y ai jogn, zënza lascè sön na pert chi che jënt n pü’ plü de tëmp lì ion.

Le contribut finanziar da pert dla Consulta Ladina y dl Assessorat por la Cultura Ladina dla Provinzia de Balsan, dla Regiun Autonoma Trentin Südtirol, di Comuns dla Val Badia y dla Cassa Raiffeisen é indô stè fondamental por podëi realisé le program plütosc ampl, inće sc’an ne podarà mai alzè fora assà le laûr che i aconsiadus à indô fat debann y l’impëgn ch’ai à dè cà por podëi realisé idees y proieć nüs. Chilò dessot ciafëise na presentaziun en cört dl program portè a fin tratan le 2012:

 

PUBLICAZIUNS

1) Cronica dla Val Badia „Sas dla Crusc“
 La cronica por le 2011 é restada anfat ai agn da denant sciöche cuantité, mo dessigü éra miorada por ci che reverda la cualité: cun passa 600 plates d’articui y de fotografies nen n’él gnü stampè 1500 copies. I avenimënć sozedüs ti paîsc dla Val Badia é gnüs scrić sö y documentà avisa, dilan al impëgn di 12 cronisć de paîsc. Le liber de cronica é sciöche dagnora gnü partì fora ćiasa por ćiasa dal colaboradù dla Uniun Albert Daverda da Lungiarü.

2) „An cunta che... Liëndes Ladines" 
Le liber „An cunta che...“, metü adöm dales maestres Lydia Zingerle (tesć) y Emma Maneschg (dessëgns), ê gnü dè fora dala Uniun di Ladins dla Val Badia dl 1985, en ocajiun dl ann di ladins. Le liber à dër plajü y é rové tanco te vigni familia dla Val Badia. Da zacotan d’agn n’êl nia plü da ciafè, ater co te val’ biblioteca y olach’al n’é nia bele gnü desfat a forza de platernè laìte. Le pice liber da cunties y liëndes ê n liber che ti plajô sides ai mituns co ai gragn, deache al contëgn stories y liëndes interessantes, scrites te na manira ch’al é dër bel da lì, cun de bi dessëgns che plej inće al dedaincö. Porchël à le Consëi dla Uniun, do da 27 agn dala pröma ediziun, orü dè fora na secunda ediziun, olach’al é gnü adatè i tesć ales normes de grafia aprovades tl 1989. Insciö po le liber inće gnì adorè te scora.

3) Ajënda de scora por i mituns dles elementares
L’ajënda por l’ann 2012/2013 é gnüda abelida cun dessëgns, stories y jüć dessignà y metüs adöm da Gabi Mutschlechner d’Al Plan. Sciöche dagnora ti é l’ajënda gnüda partida fora debann a düć i mituns y ai maestri dles elementares dla Val Badia i pröms dis dl ann de scora. L’ajënda é n pice liber che po ti ester d’öga ai mituns por anotaziuns y apunć de vigni sort y cun dessëgns, stories y rimes déssel acompagné i scolars dal scomenćiamënt ćina ala fin dl ann de scora.

4) Dal ćiamp al taì
Le geograf Andrea Lanzi da Brescia laora bele da tröc agn incà sciöche volontar pro i paurs dla Val Badia y danterite s’àl tres indô fat la bria de filmé y documentè le laûr da paur: inće al dedaincö él ćiamò paurs tla Val Badia che tëgn tiers, che coltivëia ćiamp y urć por avëi sü produć cun chi ch’ai arjigna ca de vigni sort de bunes spezialitês da mëte sön mësa. Do che la Uniun à bele dè fora dui films documentars de Andrea Lanzi (Vita da paur tla Val Badia y Testemonianzes dal monn ladin), vëgn chësc ultimo film „Dal ćiamp al taì“ publiché intant söl sit internet dla Uniun di Ladins dla Val Badia (www.uniunladins.it), adöm cun le liber cun na bela documentaziun fotografica, olache l’autur cunta dla sodesfaziun ch’an po avëi da coltivé ordöres y da podëi mëte sü produć sön mësa, impéde chi ch’an cumpra te botëghes y supermarćià.

5) Liber da ćianties y oraziuns por la prozesciun de Jeunn
Sciöche vigni ann, canch’al é la prozesciun de Jeunn à la Uniun di Ladins indô dè fora le pice sföi da ćianties y oraziuns che ti é gnü partì fora ai passa 1000 omi dla Val Badia che à tut pert al pelegrinaje. Dilan al pice liber àn tles ultimes ediziuns dla prozesciun metü man de perié feter ma plü por ladin, impéde co por talian, sciöch’al gnô fat dandaìa.

 

LIBRI CHE É GNÜS ARJIGNÀ CÀ POR LA PUBLICAZIUN

1) Liber da ćianties da ćiantè en compagnia
Do che la Uniun di Ladins à bele dè fora le liber da ćianties popolares tradizionales por cors, àra inćiarié le dirighënt Iarone Chizzali da San Martin, André Comploj d’Al Plan y le maester dla Scora de musiga Bruno Rives da cöie adöm y scrì sö les ćianties popolares che vëgn deegola ćiantades en compagnia, a öna o döes usc. Intratan él bele gnü abiné adöm sö por 100 ćianties y i tesć y les notes é en gran pert bele gnüs scrić jö sön computer. La Uniun ćiararà de dè fora le  liber da ćianties te chësc ann 2013. Laprò él inće chilò preodü de dè fora na CD cun dötes les notes da podëi stampè fora singolarmënter, por ti jì adincuntra ales esigënzes de dirighënć y maestri de scora.

2) Curs da fà jö
 Bele ala fin di agn Nonanta â la Uniun metü a jì de plü cursc da fà jö, arjignan ca tesć sön mosöra por ladin cun döta la terminologia spezifica che po gnì adorada te chësc ćiamp. Laprò â la Uniun di Ladins inće metü sö la seziun Fotoclub Val Badia che é spo do n valgügn agn deventada na uniun autonoma. Adöm cun le Fotoclub àn integrè le material che ê bele gnü adorè por i cursc metüs a jì dandaìa y an à arjigné ca n sföi por imparè da fà jö che gnarà publiché l’ann che vëgn.

3) Ediziun nöia dl „Liber dla familia cristiana“
Le „Liber dla familia cristiana“ metü adöm da siur Franz Sottara y publiché dala Uniun di Ladins vëgn tres indô damanè do. Tröpes families tol ca ion chësc liber de pinsiers, olach’ al é inće odü dant la lerch por tachè ite fotografies dles festes y di momënć plü importanć dla „familia cristiana“, sciöche le bato, la pröma comuniun, la festa da cunfermè, le matrimone y i.i. Dal momënt che le liber n’é bele da n pez nia plü da ciafè y vëgn tres indô damanè do, gnaràl dè fora na ediziun nöia.

4) Liber por mituns „Valire y sü compagns dl bosch“
Emil Valentini, mëmber dla Uniun, à intratan arjigné ca i dessëgns y i tesć por le liber da mituns „Valire y sü compagns dl bosch“ che gnarà publiché chësc l’ann che vëgn 2013. Ara se trata dla storia de valire, n pice müt che röia tl bosch y impara da conësce i tiers y les morvëies dla natöra che podess gnì adorè inće tles scores y scolines por sü contignüs didatics.

 

MANIFESTAZIUNS

1) Presentaziun dl liber „pontins y parores“ de Teresa Palfrader
Ai 8 de merz él gnü metü a jì na sëra leterara por presentè le liber „pontins y parores“ de Teresa Palfrader da La Pli de Mareo. L’espert de leteratöra dr. Lois Craffonara à presentè l’auturia y n valgügn aspeć dla publicaziun che cöi adöm tanco dötes les poesies che la poetëssa à scrit te passa 30 agn y che é na testemonianza preziosa de n impëgn leterar lunch y apascionè. La sëra leterara à albü n bel suzès de publich y é stada na buna ocajiun por ti fà onur a Teresa Palfrader y a süa opera de gran valüta.

2) Presentaziun dl liber „ćiantè Ladin“
Ai 15 d’aurì él gnü presentè le liber „ćiantè ladin“, na racoiüda de incër 200 ćianties popolares ladines por cors a 3 o de plü usc. La presentaziun dl liber, arjigné ca cun cura y savëi da n grup d’esperć coordiné da André Comploj d’Al Plan, é gnüda metüda a jì cun la partezipaziun de bëgn 7 cors dla Val Badia y à dër plajü.

3) Incuntades di cronisć dla Val Badia
Vigni ann organisëia la Uniun öna o de plü incuntades di cronisć de paîsc por baié dl laûr fat y dla publicaziun dl liber de cronica dla Val Badia „Sas dla Crusc“. An prô vigni iade da odëi co ch’an po fà da miorè da ann a ann la publicaziun por la fà tres plü bela y interessanta.

4) Tera salvaria
Ai 1. de setëmber él gnü metü a jì la manifestaziun „Tera salvaria“ por families cun mituns y por jogn por jì a descorì la natöra, fajon na jita da Pederü ćina dala Capanna Alpina. Domisdé él stè i verdabosć che ti à cuntè a pici y gragn di tiers, dles plantes y dl’importanza dla natöra. Ai mituns ti él spo gnü cuntè n valgönes stories popolares da zacan, canche la jënt viô te n liam tröp plü strënt cun la natöra. Ala fin ài spo ćiamò podü odëi co ch’ara va da fà sciuroć o stromënć cun tòć de lëgn y de vigni sort d’atres cosses ch’an ciafa tla natöra. La manifestaziun é gnüda sostignida dala Uniun di Ladins tres Emil Valentini che s’à cruzié de daidé pro l’organisaziun y de cuntè les stories ai mituns fora de libri publicà dala Uniun.

5) Teater „Na cassa por dui“
I clowns y le soldà i plej ai mituns, mo inće ai gragn... Le tòch teatral „Na cassa por dui“ metü a jì cun la coordinaziun y la rejia de Simon Kostner da Corvara à albü n gran suzès tles scores elementares di paîsc dl’Alta Badia, da Calfosch ćina La Val, olache i maestri à spo tut l’ocajiun da ti splighé ai mituns i contignüs dl teater: l’importanza de valurs sciöche l’amizizia, la sinzirité y le tignì adöm danter bugn compagns.Plajü ti àl inće al publich de adulć che à podü se gode la rapresentaziun a San Linert, a Al Plan y a San Martin. L’esperiënza y le savëi dl regist, mo inće di 3 aturs, n’à lascè nia al caje. Le tòch é gnü imparè ite ala perfeziun, sciöch’an à inće podü odëi dal’atenziun dl publich tratan les rapresentaziuns. Indöt é le teater stè na bela iniziativa che é gnüda odüda sciöche val’ de nü tla Val Badia, olach’an é por le plü ausà ai teatri da rì popolars tradizionai.Important pro l’iniziativa metüda a jì dala Uniun di Ladins é inće stè le sostëgn di Comuns dlaVal Badia, dl Istitut Ladin y dl’Intendënza ladina. 

6) Marćé da Nadè
Ti ultimi sis agn à la Uniun di Ladins dagnora metü a jì deboriada cun chi dla Spona da Pidrô n pice marcé da Nadè, olache la Uniun à albü l’ocajiun da mëte fora sües publicaziuns. An à dagnora inće ćiarè de mëte a jì val’ iniziativa deboriada cun i jogn dla Spona, ći che é inće garatè l’ann passè.

7) Presentaziun dl liber „An cunta che...“
Ai 21 de dezëmber, püch dan Nadè él gnü metü a jì la presentaziun dl liber „An cunta che... Liëndes ladines“ tla sënta dl Istitut a San Martin de Tor. Carlo Suani à presentè en cört le liber da cunties y liëndes, jon ite sön l’importanza y la valüta di contignüs, la maestra Annamaria Chizzali à lit dant val’ storia y les döes Ganes, Marlene Schuen y Maria Moling, à abelì döta la manifestaziun cun sües melodies che passenâ ite bun tl contest. Hilda Pizzinini à splighé l’importanza dles cunties popolares dandaìa y al dedaincö. La manifestaziun à albü n bel suzès de publich y à daidé stlü jö bun l’ann d’ativité 2012.

 

DESVALIES

1) Ajornamënt dl sit internet
Por fà conësce i fins y l’ativité dla Uniun di Ladins inće tres la rëi, él gnü ajornè y laurè fora inant le sit internet dla Uniun www.uniunladins.it. Tl 2012 àn inće lascè digitalisé les prömes registraziuns dl Cor Jepele Frontull di agn Setanta y les à publicades söl sit internet dla Uniun. Les ćianties che ê sön LP foss scenò bunamënter gnüdes desmentiades ia; insciö vëgnel conservè y slarié fora a n publich lerch chisc iuvels importanć por la cultura dla Val Badia y di ladins. 

2) Chertes d’iscriziun ala Uniun
An à laurè fora na cherta de iscriziun nöia y n sistem nü, por che i mëmbri scrić ite ala Uniun di Ladins dla Val Badia pois se fà plü saurì da renovè l’iscriziun y le sostëgn ala Uniun, ann por ann, olach’ai ciafarà por posta le martl da inculè sö. Chësc sistem plü scer à bele atira portè n aumënt dles iscriziuns, ći che é da odëi dër positif por la Uniun.

 

I mëmbri dl Consëi s’à abiné regolarmënter por invié ia l’ativité y se partì sö i laûrs por portè a fin i tröc  proieć realisà cun ligrëza y impëgn dala Uniun.