Cianties de dlijia y rimes incëria

A San Martin de Tor él gnü presenté na publicaziun nöia de Tone Gasser: na racoiüda de 200
composiziuns religioses y profanes. N bel contribut al lingaz y al cianté ladin, te dlijia y defora
Publicaziuns - La Matinée Culturala, inviada ia dala Uniun Ladins Val Badia le Lönesc de Pasca, ai 17
d’aurí, é ince stada l’ocajiun da i presenté ala jënt dla valada na publicaziun nöia, dal titul ”Cianties de
dlijia y rimes incëria - 200 composiziuns religioses y profanes”, dada fora dala Uniun Ladins. Le liber de
feter 300 plates porta la firma de Tone Gasser, che á cun na linia de publicaziuns dé n gran contribut al
lingaz, mo dantadöt ince al lingaz ladin te dlijia (ciara cadrel a pert). Pro chësc liber nü - sciöche al nes á
cunté - ”se tratera de rimes che i á scrit da 30 agn incá, dantadöt por cianties de dlijia, olache al m’é gnü
presenté melodies de cianties forestes, por ch’i les metess jö por ladin. Plü tert ái ince metü man da scrí
rimes y cianties profanes y vigni tant me capitâl ince da scrí na rima o l’atra de mia buna.” Dla
publicaziun en general, dij Gasser che al á ”porvé danter l’ater da cherié n valgönes rimes che sona bun,
ince dër de cörtes”, tla convinziun che vigni lingaz á debojëgn de proverbs, rimes, tesć che vá a orëdla.”

Döt adöm ciafon bëgn duicënt rimes: 138 de contignü religius y 62 dal contignü profan. Mo co é pa
nasciüs chisc tesć? Tone Gasser nes cunta che al á metü man da scrí tl Cuartët Göma, pro chël che al
ciantâ ince Iarone Chizzali - organist y dirighënt dl Cor de Dlijia. Insciö ál ince spo metü man da scrí
impröma cianties por le Cor de Dlijia y man man êl ince d’atri grups che damanâ do. Gasser injunta: ”Le
numer de cianties é spo chersciü cotan dantadöt canche i á dé fora adöm cun cun siur Iaco Ploner le liber
’Deboriada’, ch’i orôn publiché sciöche ejëmpl de co che n liber de dlijia por la Val Badia ess podü ciaré
fora. Al ê ciamó denant ch’al gniss fora le liber de dlijia SYN, che manaciâ da gní fora ma por talian y
todësch. Iló ái cherié cotan de tesć de cianties por la comunité y tröpes de chëstes é ince spo gnüdes
surantutes.”


Tesć che nasc dala fede

Les 138 rimes por cianties de dlijia é partides sö tl liber do i ’tëmps stersc’ dl ann de Dlijia, meton man
cun Advënt, Nadé, Carsëma y Pasca, cina ales cianties a Gejú Crist y a Santa Maria, por rové a cianties de
lalt y chëres dla mëssa plü en general. Na particolarité é les ”Cianties de Sanc”; Tone Gasser nes dij ciodí:
”Chiló ái porvé da cherié rimes por na ciantia al patron de vigni paisc - olache al n’ê nia ciamó na ciantia
- sciöche p.ej. a San Senese, a San Iaco, a Santa Lizia o a Santa Tarina.”

N valgügn tesć é bele gnüs metüs en musiga da componisć ladins, d’atri - y chësc é le dejider dl autur -
podess ester na motivaziun da scrí na melodia nöia. Na buna pert dles composiziuns i vá spo do a
melodies bele conesciüdes, mo Tone Gasser prezisëia ch’ara se trata dainré ma de traduziuns, deache por
tigní en rima les parores ál gonot mudé, amplié o scorté le contignü original. Porchël él dagnora scrit
pormez ”Verjiun ladina dla ciantia...”. A vigni moda á l’autur ciaré da ti dé n contignü dër daimpró ala
Sacra Scritöra, ci che gareta ince cun la fede personala che stá doía. ”Mi some”, dijel inant, ”é dagnora sté
chël da mëte da cianté la comunité cun ligrëza, ince cun convinziun, adoran tesć che á n cer’ contignü y
che forma ince la fede.”

Musicalité y profondité é dui aspec che Rut Bernardi sotrissëia tles parores danfora, canche ara scrí:
”Tone Gasser é bun da ti dé contignüs dër desvalis y significac dër soc a sües rimes. Al sá da mosoré ite
les parores y les frases aladô che la rima se lasces lí y cianté saurí te n ritm plajor. Ince ma bele da les lí,
áldon fora la musicalité dl test.”

cianties-de-dlijia-y-rimes-inceria-de-tone-gasser


Rimes profanes che tol ite la vita

Secundo pilaster dl liber é les rimes profanes, che vëgn sentades ite te deplü blocs, danter n capitul y
l’ater. Rimes che ne se lascia nia strënje ite te na tematica sora, mo che baia de natöra, de mort, tröp de
amur, mo ince de incuntades y recordanzes personales.

La publicaziun vëgn completada da ilustraziuns dl artist Lois Irsara de Jan - n valgünes nia ciamó
metüdes fora - che ti é gnüdes metüdes a desposiziun debann al autur.

rimes-profanes


Arichimënt por le lingaz

La presentaziun dl liber é gnüda a s’l dé tl salf dl Istitut Ladin implí de jënt, cun cianties portades dant dal
Cor de Dlijia y dal Cor di Mituns da San Martin, sot ala direziun de Rosamunde Videsott, acompagnades
cun clavier da Iarone Chizzali. Les cianties portades dant te na manira plajora, lapró la ciantia jobelnada
de ”Pice Jan”, á insciö pité na cercia fora dl liber nü. Cun le tëmp speron che ince d’atres rimes vëgnes
metüdes en musiga da nüsc componisć ladins, por ciafé poester ince lerch tl liber de dlijia SYN, che vëgn
al momënt lauré fora danü.

N aspet de chël che che l’autur á tigní cunt. ”Cun le liber chiló dan man - scrí Rut Bernardi - vëgn le
repertore dles cianties de dlijia ciamó n iade amplié cun tröpes cianties nöies, söla striara dl ’Gotteslob’ dl
2013”.

Chësc liber rapresentëia n contribut important por le lingaz ladin en general, y por le ladin y le cianté
ladin te dlijia en particolar. An spera che nüsc cors, nüsc grups, nüsc componisć pois nen trá benefiz, n
benefiz che i jará insciö inant a nostes comunités.

Test: Pablo (La Usc di Ladins)

 

 

Ann de publicaziun 2017
Rimes de Tone Gasser
Dess
ëgns de Lois Irsara
Letorat: Cristina de Grandi y Sara Moling
284 Plates
Lingaz: ladin
Prisc 17.00€

Cumpra le liber ...