Relaziun d’ativité por l’ann 2011

I arati de podëi dì cun ligrëza y sodesfaziun che l’ativité portada inant dai mëmbri dl Consëi dla Uniun di Ladins dla Val Badia à inće l’ann passè albü n cer’ pëis por le svilup dl lingaz y dla cultura ladina. Al é gnü dè fora na bela compëda de publicaziuns nöies y n valgönes d’atres é gnüdes arjignades cà da podëi stampè tl 2012. Laprò él inće gnü metü a jì deplü manifestaziuns che à fat rové adöm cotan de jënt y che à dër plajü. Sciöche dagnora àn ciarè de tignì tler dan dai edli les finalitês preodüdes dal statut dla Uniun: al é gnü portè inant la cultura y le lingaz a düć i livì, tignon cunt de vigni grup d’eté, di jogn y di manco jogn. Insciö àn porvè de publiché libri adatà ai mituns y ai jogn, zënza lascè sön na pert chi che jënt n pü’ plü de tëmp lì ion. Tröp pëis ti él gnü dè ala racoiüda de ćianties tradizionales dla Val Badia, publicades tl liber „Ćiantè ladin - racoiüda de ćianties dla Val Badia por cors a de plü usc“. Ara se trata de na publicaziun de gran valüta, inće deache ara podarà gnì anuzada da düć i cors dla valada.

Le contribut finanziar da pert dla Consulta Ladina y dl Assessorat ala Cultura Ladina dla Provinzia de Balsan, dla Regiun Autonoma Trentin Südtirol, di Comuns dla Val Badia y dla Cassa Raiffeisen é indô stè fondamental por podëi realisé le program plütosc ampl, inće sc’an ne podarà mai alzè fora assà le laûr che i aconsiadus à indô fat debann y l’impëgn ch’ai à dè cà por podëi realisé idees y proieć nüs. Chilò dessot vëgnel presentè en cört i singui punć dl program realisé: 

 

PUBLICAZIUNS

1) Cronica dla Val Badia „Sas dla Crusc“
La cronica por le 2010 é restada feter anfat ai agn da denant por ći che reverda le numer dles plates, mo dessigü éra miorada por ći che reverda la cualité: cun passa 600 plates d’articui y de fotografies nen n’él gnü stampè 1500 copies. I avenimënć sozedüs ti paîsc dla Val Badia é gnüs scrić sö y documentà avisa, dilan al impëgn di 12 cronisć de paîsc. Le liber de cronica é indô gnü partì fora ćiasa por ćiasa dal colaboradù dla Uniun Albert Daverda da Lungiarü.

2) Ajënda de scora por i mituns dles elementares
L’ajënda por l’ann 2011/2012 é gnüda abelida cun dessëgns, stories y jüć dessignà y metüs adöm da Gabi Mutschlechner d’Al Plan. Sciöche bele da passa 10 agn incà ti é l’ajënda gnüda partida fora debann a düć i mituns y ai maestri dles elementares dla Val Badia i pröms dis dl ann de scora. L’ajënda é n pice liber che po ti ester d’öga ai mituns por anotaziuns y apunć de vigni sort y cun dessëgns, stories y rimes déssel acompagné i scolars dal scomenćiamënt ćina ala fin dl ann de scora.

3) Ćiantè ladin - Racoiüda de ćianties dla Val Badia por cors a de plü usc
Conscidran l’importanza dl ćiantè tl lingaz dla uma, él gnü coiü adöm, scrit jö y ordiné la gran pert dles ćianties tradizionales dla Val Badia. André Comploi, Iarone Chizzali, Bruno Rives, Tone Gasser y Stephan Ploner, che à tröpa esperiënza y competënza por ći che reverda la musiga y i tesć de ćianties ladines, à laurè cater agn pro chësc proiet. Ala fin àn podü publiché le pröm liber cun na racoiüda de passa 250 ćianties cun notes por cors a de plü usc. Y por che i dirighënć y i ćiantarins se fejes plü saurì él gnü injuntè pormez na CD cun dötes les ćianties te n format PDF da podëi stampè fora öna al iade sön plates singoles. Insciö ne mëss i ćiantarins nia tigní le liber plütosc posòch tla man.

4) Pontins y parores - poesies de Teresa Palfrader y dessëgns de Franz Kehrer
Le liber nü „pontins y parores“ contëgn na bela racoiüda de poesies de Teresa Palfrader, auturia da La Pli de Mareo, scrites danter le 1980 y le 2010. Tl liber n’eres nia arcunciades cronologicamënter, mo do cin perts. Cin dessëgns dl artist conesciü Franz Kehrer é metüs pormez ai capitui. Val’ poesia à la traduziun tl talian y/o tl todësch fata dal’auturia. Döes é les poesies todësces cun la traduziun por ladin. Le lingaz é ladin mareo ćiarè jö dal dr. Lois Craffonara. Le contignü dles poesies à da fà cun le vire da vigni dé, cun le monn da paur y l’ambiënt de paîsc, cun l’ester ëra al dedaincö y cun i monns che vignun/vignöna de nos cheriëia te süa imaginaziun. Le liber gnarà presentè, en ocajiun de n domisdé o de na sëra leterara che gnarà metüda a jì da d’aisciöda dl 2012.

 

LIBER CHE É GNÜS ARJIGNÀ CÀ POR LA PUBLICAZIUN

1) Liber da stories y liëndes „An cunta che...“
Al é gnü scrit jö danü, y do les regoles d’ortografia nöies, i tesć dl liber da stories y liëndes tröp conesciü „An cunta che...“. Le liber che é bele rové da tröc agn gnarà spo publiché te na ediziun nöia dl 2012.

2) Liber por mituns „Valire y i compagns dl bosch“
Sön proposta de Emil Valentini oresson dè fora n liber nü y original por mituns. Na pert di dessëgns é bele arjignada. Le liber gnarà rové y publiché tl 2012.

 

3) Liber sura la storia dl paîsc da La Ila
Sön proposta dl diretur de scora en ponsiun, Edi Crazzolara, à la Uniun di Ladins laurè inant söl manoscrit sura la storia dl paîsc da La Ila, metü adöm da Franz Pizzinini de Micurà y completè da Edi Crazzolara. Canche le liber gnarà aratè madü por la stampa, se cruziarà la Uniun dl publiché.

4) Publicaziun de n DVD sura la liënda de Fanes
Dan da zacotan d’agn â la Uniun di Ladins lascè fà na multivijiun cun diapositives, dessëgns, musighes y tesć sura la liënda de Dolasila y di pröms abitanć de Fanes. La multivijiun analogica te trëi lingac (ladin, talian y todësch), realisada inlaôta da Heinz Kostner y Claudio Poli é intratan gnüda digitalisada y gnarà publicada sön DVD, tres chël ch’ara jarà da avëi na miù difujiun de chësc iuvel ch’al paia la mëia da conservè!

 

MANIFESTAZIUNS

1) Matinée culturala
Ti ultimi agn à la Uniun di Ladins dla Val Badia metü a jì le lönesc de Pasca na matinée culturala, olach’al é gnü presentè y metü fora libri, tignì mostres de üs da Pasca y insigné da crazè üs y metü a jì gares da cufé. Dilan inće a na cornisc musicala da plajëi é la manifestaziun dagnora garatada dër bun: ara à da öna na pert daidé tignì sö la tradiziun da intënje y crazè üs y da cufé, dal’atra él gnü trat ite n gröm de porsones, jones y manco jones, a chëres ch’al ti à salpü bel da tó pert.

2) Musical Cuntra Löm
Danter i 7 y i 16 d’aurì 2011 él gnü tignì sis rapresentaziuns dl musical „Cuntra löm“, n proiet invié ia dal Sorvisc ai Jogn dla Val Badia en colaboraziun cun d’atres uniuns y istituziuns dla valada; danter chëstes él inće stè la Uniun di Ladins dla Val Badia che à sostignì l’iniziativa.
Passa 50 jogn y jones da döta la valada à tut pert al proiet, meton bele man cun les proes de dezëmber dl 2010, insignà jö da porsones espertes de teater, coreografia, costüms, ćiantè y sonè. La poscibilité de fà para val’ de te’ ti à dè tröpa ligrëza y entusiasm ai jogn che à ciafè na buna ocajiun por imparè y por se mëte ala proa dan da n publich che é stè scialdi numerus pro vignöna dles rapresentaziuns.

 

3) Ann Internazional dl Bosch.
Mostra de retrać, referać y presentaziun de döes brosciüres.
Ai 13 de mà 2011 à la Uniun di Ladins metü a jì, en colaboraziun cun la Ćiasa dl parch a Al Plan (Ofize Parcs naturai) y l’Ispetorat forestal da Bornech, na sëra cun de plü referać söla tematica dl bosch. Danter i reladus êl Gottlieb Moling, Renato Sascor y le prof. Ernst-Detlef Schulze dl Max-Planck Institut da Jena. Te chësta ocajiun él spo inće gnü presentè döes de pices brosciüres por ladin söl bosch: „Le bosch de Südtirol“ y „Les sorts de bosć naturai te Südtirol“. La manifestaziun che é gnüda tignida tl salf dles manifestaziuns dl Istitut Ladin a San Martin à albü valgamia tröp suzès. 
En concomitënza a chësta manifestaziun él gnü metü fora tla Ćiasa dl parch a Al Plan dessëgns dl’artista Roswitha Asche (1938-2006) . La mostra döra dai 10.05 – 30.06.2011.

4) Incuntades di cronisć dla Val Badia
Vigni ann organisëia la Uniun öna o de plü incuntades di cronisć por baié dl laûr che vëgn fat y publiché tl liber de cronica dla Val Badia „Sas dla Crusc“ y por odëi co che ara jiss da miorè da ann a ann la publicaziun.

5) Mostra dles publicaziuns y marćé dl liber
Sciöche bele i ultimi trëi agn à la Uniun di Ladins indô metü a jì deboriada cun chi dla Spona da Pidrô n pice marćé da Nadè, olache la Uniun à albü l’ocajiun da mëte fora sües publicaziuns. An à dagnora inće ćiarè de mëte a jì val’ iniziativa deboriada cun i jogn dla Spona, ći che é inće garatè. En chësc ann àn spo inće metü a jì n marće dl liber cun conzert da Nadè deboriada cun l’Istitut Ladin „Micurà de Rü“.

 

DESVALIES

Ajornamënt dl sit internet
Por fà conësce i fins y l’ativité dla Uniun di Ladins inće tres la rëi, él gnü ajornè y laurè fora inant le sit internet dla Uniun www.uniunladins.it.

Consëi dla Uniun di Ladins
Do les lîtes dl Consëi nü che é gnüdes tignides ai 19 de dezëmber dl 2010, olach’al é gnü lité Werner Pescosta, Tone Gasser, Michaela Vittur, Carlo Suani, Michael Moling y Giovanni Mischì, él ai pröms dl 2011 gnü cooptè sis mëmbri laprò, aladô dl statut. Dl Consëi féjel porchël ćiamò pert Veronica Craffonara, Sara Moling, Marco Pizzinini, Isabella Ties, Emil Valentini y Heidi Vittur. Le Consëi insciö metü adöm s’à abiné regolarmënter ia por l’ann por baié fora les chestiuns dla Uniun y por se partì sö i laûrs, stlüć jö cun l’ultima sentada che é gnüda tignida ai 28 de dezëmber 2011.